Mówiliśmy już o tworzeniu wyrazów i o tym, że można to zrobić na wiele sposobów. Trudno omówić tu wszystkie. Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie kategorie wyrazów pochodnych, mianowicie:
• zdrobnienia (deminiutywy) – służą do nazywania rzeczy małych, szczególnie bliskich i młodych, o których myślimy i mówimy w sposób tkliwy i czuły. Dzięki nim można też wyrazić ironię, kpinę czy negatywny stosunek:
kot – kotek dziecko – dziecinka
palec – paluszek słońce – słoneczko
dom – domek mały – malutki
ciepły – ciepluteńki grzeczny – grzeczniutki
Małe kociątko było milutkie i słodziutkie.
Kasia dostała od mamy na urodziny różowy sweterek i domek dla lalek.
Moje mieszkanko jest maleńkie, ale przytulne i cieplutkie.
Nie pomagasz rodzicom, bo cię bolą rączki?
Paluszek i główka to szkolna wymówka.
Twoje kłamstewka i świństewka już mnie nudzą.
• zgrubienia (augumentatiwy) – służą do podkreślenia wielkości, wyeksponowania negatywnego stosunku, ironii, pogardy, niechęci, itd. Można je tworzyć na wiele sposobów:
nos – nochal but – bucior j ęzyk – jęzor palec – paluch
ucho – uszysko zęby – zębiska
kot – kocisko, kocur pies – psisko
Nie wchodź na dywan tymi buciorami.
Wielki pies szczerzył groźnie zębiska.
Krowa oblizała się ogromnym jęzorem.
Wszędzie musisz wsadzać te swoje paluchy.
Czarny kocur leżał na tapczanie.
Ale ci urosło brzuszysko!
Łatwo zauważyć, że wyraz może mieć różne zabarwienie uczuciowe
| negatywne | neutralne | pozytywne |
| kocur | kot | kotek |
| włosisko | włos | włosek |
| bucior | but | bucik |
| chłopczysko | chłopiec | chłopczyk |
| staruch | starzec | staruszek |
urzędnik – urzędas, urzędniczyna sługa – sługus
syn – synalek, synuś panna – panienka, pannica
staruszka – starowinka, starowina, starucha