Mowę zależną omówimy szczegółowo w dalszej części, a teraz przyjrzyjmy się zasadzie następstwa czasów, którą stosujemy w mowie zależnej oraz w zdaniach podrzędnych dopełnieniowo. Na początek przypomnijmy sobie, jakie to zdania:
- She knows that John is a teacher.
- I don’t know where he lives.
- Did they know when Jim had come back?
Wszystkie podkreślone elementy to zdania podrzędne dopełnieniowo – rozpoczynają się one od zaimków that, where, who, which. Zasada następstwa czasów mówi o tym, że jeżeli w zdaniu nadrzędnym nastąpi zmiana czasu na czas przeszły, pociąga to za sobą zmianę czasu w zdaniu podrzędnym.
Zauważ, że zasady następstwa czasów nie stosujemy w języku polskim; tylko czasownik w zdaniu nadrzędnym ulega zmianie, natomiast w zdaniu podrzędnym pozostaje bez zmian. Stąd też stosowanie zasady następstwa czasów sprawia Polakom wiele problemów:
Jeżeli zdania nadrzędne i podrzędne są w takich samych czasach, stosowanie następstwa czasów jest w miarę łatwe. Trudności zaczynają się, gdy zdanie nadrzędne jest w innym czasie niż zdanie podrzędne.
Chcąc wyrazić to samo zdanie w czasie przeszłym, musimy – mówiąc potocznie – „cofnąć się” w zdaniu nadrzędnym i podrzędnym o jeden czas.
Pomocna okazuje się tu bardzo dobra znajomość czasów. Jeżeli płynnie „przechodzisz z czasu na czas”, nie będziesz mieć problemów z następstwem czasów, jeżeli nie, pomoże ci w tym poniższa tabelka:
| Present Simple | --> | Past Simple | I look | --> | I looked | |
| Present Continuous | --> | Past Continuous | I am looking | --> | I was looking | |
| Present Perfect | --> | Past Perfect | I have looked | --> | I had looked | |
| Present Perfect Continuous | --> | Past Perfect Continuous | I have been looking | --> | I had beenlooking | |
| Past Simple | --> | Past Perfect | I looked | --> | I had looked | |
| Past Continuous | --> | Past Perfect Continuous | I was looking | --> | I had beenlooking | |
| Past Perfect | --> | Past Perfect | I had looked | --> | I had looked | |
| Past Perfect Continuous | --> | Past Perfect Continuous | I had been looking | --> | I had beenlooking | |
| Future Simple | --> | Future in the Past | I will look | --> | I would look |
A teraz spójrz na przykłady zdań, w których zastosowano następstwo czasów:
| zdanie nadrzędne | zdanie podrzędne | zdanie nadrzędne | zdanie podrzędne | |
| I think | I will read this book one day. | --> | I thought | I would read that book one day. |
| I think | I have seen her before. | --> | I thought | I had seen her before. |
| They say | they’re going to visit us. | --> | They said | they were going to visit us. |
| I think | he was there on Monday. | --> | I thought | he had been there on Monday. |