Człowiek i cały świat, w którym żyje i od którego zależy, złożoność natury ludzkieji słabości człowieka – to wszystko zgrabnie portretował w swoich bajkach Ignacy Krasicki. Na ten temat wypowiadalisię też w swoich dziełach m.in. Wolter i Rousseau.
Dojrzewanie – zainteresowanie zasadami edukowania młodego człowieka i jego wychowywaniem, a więc wpływaniem na rozwój i dojrzewanie wiązało się na pewno z Komisją Edukacji Narodowej, reformami Konarskiego i odrzuceniem jezuickiego systemu nauczania (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Krasickiego, Kandyd Woltera).
Miłość – najwięcej pisali o miłości sentymentaliści, którzy uważali ją na najmocniejszą siłę w życiu. Natomiast twórcy rokokowi skupiali się raczej na flircie i zabawie niż prawdziwym uczuciu. Sentymentalne wydanie miłości znajdziemy w wierszach Karpińskiego, rokokowe u Kniaźnina, a libertyńskie u markiza de Sade.
Natura – kolejny ważny temat dla sentymentalistów. Oddalając się od natury, człowiek może zgubić najważniejsze wartości. Pisali o niej Karpiński, Trembecki i Rousseau.
Obyczajowość – znów pojawiają się opisy przywar sarmackich,ale krytyka nie omija także dostojników królewskich i kleru. Twórcy oświeceniowi używają głównie satyry, w której wyśmiewają przywary różnych stanów (Krasicki), ale powstają też komedie obyczajowe i polityczne. Tymi tematami zajmowali się też Naruszewicz, Niemcewicz i Bohomolec.
Podróż – staje się osią powieści, środkiem, dzięki któremu bohaterowie zbierają doświadczenia, zmieniają się, dojrzewają,mogą docenić lub odrzucić to, co mają (Podróże Guliwera Swifta, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Krasickiego, Przypadki Robinsona Cruose Defoe).
Troska o ojczyznę – w postulowanie konieczności reform i popieranie stronnictwa patriotycznego szczególnie zaangażowani byli polscy publicyści – Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj. Swoje uwagi co do obyczajowości, która nie służy ojczyźnie, dokładali Ignacy Krasicki i Adam Naruszewicz.
Utopia – kilku twórców oświeceniowych osadzało akcję swoich utworów w miejscach doskonałych – do takiego trafia Kandyd Woltera, Mikołaj Doświadczyński Krasickiego i Guliwer w powieści Swifta.