W liczbie pojedynczej rzeczownik posiada trzy rodzaje, w liczbie mnogiej tylko dwa.
Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje:
| liczba pojedyncza | ||
| rodzaj męski (ten) | rodzaj żeński (ta) | rodzaj nijaki (to) |
| giermek | lalka | biurko |
| księżyc | sikorka | kociątko |
| ołówek | panienka | jezioro |
ten – człowiek, wróg, żołnierz
ta – ławka, szafa, osa
to – zadanie, pisklę, zło
| liczba mnoga | |
| rodzaj męskoosobowy (ci) | rodzaj niemęskoosobowy (te) |
| harcerze | kobiety |
| panowie | sukienki |
| czytelnicy | książki |
ci – dowódcy, żeglarze, piraci
te – babcie, zakonnice, pokojówki
te – stoły, lampki, guziki
Możesz spotkać się z informacją, że w liczbie mnogiej rzeczownik posiada trzy rodzaje, podobnie jak w liczbie pojedynczej. Również jest to poprawne stwierdzenie (zamieszcza je wiele podręczników):
te kobiety – rodzaj niemęskoosobowy (lub rodzaj żeński)
te jeziora – rodzaj niemęskoosobowy (lub rodzaj nijaki)
ci miłośnicy – rodzaj męskoosobowy (lub rodzaj męski)
Istnieją takie przypadki, gdy rzeczownik:
• w formie męskiej nazywa kobietę:
magister, inżynier, doktor, docent, profesor, gość, świadek, przybysz, archeolog;
W Polsce prezydentem jeszcze nigdy nie została kobieta.
Młodzież szkół średnich spotkała się z panią senator.
• w formie żeńskiej nazywa mężczyznę:
poeta, twórca, artysta, mężczyzna, wojewoda, starosta, sędzia, patriota, sługa;
Nieostrożny kierowca spowodował groźny wypadek.
Ten sprzedawca jest wyjątkowo uprzejmy dla swoich klientów.
Bardzo dużo rzeczowników nie uwzględnia różnicy płci.
Przyjrzyjmy się zatem królestwu zwierząt:
kogut – kura byk (wół) – krowa
kaczor – kaczka baran – owca
lis – lisica lew – lwica
słoń – słonica pies – suka
Do wodopoju na sawannie przyszły: antylopy, żyrafy i całe mnóstwo hien. (trudno powiedzieć, czy były to samce, czy samice)
W języku myśliwych istnieją specjalne określenia pozwalające odróżnić „pana” od „pani”. Ale jeśli nie znamy określeń rozróżniających płeć, wystarczy powiedzieć samiec czy samica.
Stadu goryli przewodził młody samiec, natomiast potomstwa strzegły samice.
Rodzaj rzeczowników osobowych związany jest z rodzajem naturalnym, czyli płcią nazywanych przez nie osób:
ten mężczyzna ta kobieta to dziecko
ci mężczyźni te kobiety te dzieci
pan – pani nauczyciel – nauczycielka
bielszczanin – bielszczanka Mirosław – Mirosława
lokator – lokatorka turysta – turystka
aktor – aktorka Nowak – Nowakowa
Przy rzeczownikach nieżywotnych ich rodzaj zależy wyłącznie od formy wyrazu i nazywamy go rodzajem gramatycznym:
ten stół, ta książka, to słońce, te stoły, te książki, te słońca.
W tym przypadku istnieje tylko jedna możliwość:
lampion – rodzaj męski piesek – rodzaj męski
ulica – rodzaj żeński moneta – rodzaj żeński
pismo – rodzaj nijaki masło – rodzaj nijaki
pudełka – rodzaj niemęskoosobowy krawaty – rodzaj niemęskoosobowy