Władzę wykonawczą w Rzeczypospolitej sprawuje Prezydent i Rada Ministrów. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa polskiego. Stoi na straży suwerenności państwowej, bezpieczeństwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium Polski. Jest także gwarantem Konstytucji RP i umów międzynarodowych.
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych (otrzymuje mandat do sprawowania władzy bezpośrednio od narodu), równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Prezydentem może zostać obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych. Może pełnić swoją funkcję przez dwie kadencje. Prezydent obejmuje swój urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi o treści:
Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa państwa, a także, że dobro Ojczyzny i pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem.
Prezydent w czasie trwania kadencji nie może pełnić żadnego innego urzędu ani być posłem lub senatorem. Zmiana urzędu Prezydenta przed upływem kadencji może nastąpić w wyniku: śmierci, zrzeczenia się urzędu, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, a także w razie złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. W razie niemożliwości wykonywania urzędu Prezydenta zastępuje Marszałek Sejmu. Gdyby również Marszałek Sejmu nie mógł wykonywać tej funkcji, wówczas przejmuje ją Marszałek Senatu.
Prezydent Rzeczypospolitej będąc najważniejszym organem władzy wykonawczej ma uprawnienia dotyczące wszystkich sfer działania państwa. Są one niezwykle pomocnym instrumentem realizacji jego władzy. Kompetencje Prezydenta RP obejmują,oprócz władzy wykonawczej, także inne dziedziny funkcjonowania państwa. Ze względu na ich zakres można je podzielić na następujące sfery:
| Kompetencje Prezydenta RP | |
| jako głowy państwa | - powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Prezydenta, nadaje jej statut, - powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, - powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej, - powołuje trzech członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, - nadaje: obywatelstwo polskie, tytuły honorowe i naukowe, ordery i odznaczenia, - mianuje: na pierwszy stopień oficerski, na stopnie generalskie, - korzysta z prawa łaski. |
| wobec władzy ustawodawczej | - zarządza wybory do Sejmu i Senatu, zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu i Senatu, - skraca kadencje Sejmu w przypadkach określonych konstytucją,• - zarządza referendum ogólnokrajowe (po uzyskaniu zgody Senatu), - posiada inicjatywę ustawodawczą; wydaje rozporządzenia i zarządzenia, - podpisuje lub odmawia podpisania ustaw (weto prezydenckie), zarządza ogłoszenie ustaw w Dzienniku Ustaw RP, - może się zwracać z orędziem do parlamentu, - zawiadamia Sejm i Senat o umowach międzynarodowych, które ratyfikuje i wypowiada. |
| wobec władzy wykonawczej | - desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów, przyjmuje dymisję Rady Ministrów, - posiada prawo stałego wglądu w prace rządu, w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową (Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP), - odwołuje ministra, wobec którego Sejm wyraził wotum nieufności, - kieruje do Sejmu wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialnościprzed Trybunałem Stanu członka rządu. |
| wobec władzy sądowniczej | - powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i prezesów jego izb (karnej, cywilnej, wojskowej), powołuje sędziów, - powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, - powołuje swego przedstawiciela do składu Krajowej Rady Sądownictwa, - powołuje prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, - zwraca się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli, - zwraca się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiemo stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją RP. |
| w zakresie bezpieczeństwa |
- jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP, - mianuje szefa Sztabu Generalnego i dowódców Sił Zbrojnych, na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (na wniosek Prezesa Rady Ministrów), - może też wprowadzić stan wyjątkowy na czas określony przez Konstytucję RP, - wprowadza stan wojenny na terytorium RP, - zarządza powszechną mobilizację i użycie sił zbrojnych(na wniosek Prezesa Rady Ministrów). |
| w zakresie polityki zagranicznej | - reprezentuje państwo polskie na zewnątrz i czuwa nad jego polityką zagraniczną, - mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, - ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (o czym zawiadamia Sejm i Senat), - przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanychw Polsce przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. |