Układ krwionośny kręgowców jest zamknięty. Składa się z naczyń krwionośnych, w których krąży krew, oraz serca warunkującego jej krążenie. Różnice w budowie układu krążenia u poszczególnych grup kręgowców dotyczą budowy serca oraz wynikającej z budowy obecności jednego /u ryb i larw płazów/ lub dwóch obiegów krwi /u kręgowców lądowych/. Najwyżej rozwinięty jest u ptaków i ssaków, u których serce jest czterodzielne.
Budowa serca i naczyń krwionośnych u człowieka oraz krążenie krwi
Naczynia krwionośne są zróżnicowane pod względem budowy i właściwości.
Tętnice, to naczynia, którymi krew płynie z serca do tkanek. Tętnice mają grube ściany, gdyż krew płynie w nich pod wyższym ciśnieniem.
Żyły, to naczynia, którymi krew płynie z tkanek do serca. Ze względu na niskie ciśnienie krwi panujące w żyłach ich ściany są cienkie. Obecne w większości żył zastawki uniemożliwiają cofanie się krwi.
Naczynia włosowate tworzą w narządach gęste sieci, które łączą najmniejsze tętnice z najmniejszymi żyłami. Przez ich ściany odbywa się wymiana gazów i innych substancji.
Serce człowieka, podobnie jak wszystkich ssaków, składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami a komorami są zastawki. Zastawki znajdują się też na granicy komór i wychodzących z nich tętnic. Serce znajduje się w worku osierdziowym. Jest bogato unaczynione poprzez własny system naczyń wieńcowych, gdyż wymaga ciągłego i obfitego dostarczania substancji odżywczych i tlenu. Czynność serca polega na rytmicznych, naprzemiennie występujących skurczach i rozkurczach. Pracę serca cechuje automatyzm związany z istnieniem w sercu tzw. rozruszników zbudowanych z komórek nerwowych i mięśniowych. Głównym jest węzeł zatokowo–przedsionkowy, drugim węzeł przedsionkowo–komorowy. W węzłach tych powstają rytmiczne impulsy pobudzające serce.
Mały obieg krwi /płucny/ zaczyna się od prawej komory, skąd krew zostaje wyrzucona do tętnicy płucnej. Jest to krew odtlenowana. Tętnica płucna rozdziela się na dwa odgałęzienia, które wchodzą do każdego z płuc, gdzie tworzą sieć naczyń włosowatych. Po wymianie gazowej utlenowana krew wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka, a stamtąd do lewej komory.
Duży obieg krwi rozpoczyna się w lewej komorze, skąd krew wpływa do aorty rozgałęziającej się następnie na coraz mniejsze tętnice. W tkankach tworzy się sieć naczyń włosowatych, gdzie zachodzi wymiana gazowa między krwią a komórkami. Krew po oddaniu tlenu i pobraniu dwutlenku węgla wraca żyłami do serca. Do przedsionka prawego wpływa z żyły głównej.
Regulacja krążenia krwi zachodzi na drodze nerwowej i hormonalnej.
Przenoszenie gazów odbywa się przy udziale barwników oddechowych oraz poprzez ich rozpuszczenie w osoczu. Podstawowym barwnikiem oddechowym kręgowców jest hemoglobina znajdująca się w erytrocytach. Ponadto w mięśniach znajduje się mioglobina.
U bezkręgowców oprócz hemoglobiny występują inne barwniki, np. hemocyjanina. Barwniki oddechowe bezkręgowców są rozpuszczone w osoczu. We krwi kręgowców tlen transportowany jest po jego nietrwałym związaniu z hemoglobiną w postaci oksyhemoglobiny. Tylko minimalna część O2 jest przenoszona w postaci niezwiązanej. Na odłączenie O2 od hemoglobiny w tkankach ma wpływ panujące tam duże stężenie CO2. Dwutlenek węgla przenoszony jest głównie w postaci jonów wodorowęglanowych /HCO3–/ w osoczu, a niewielka część w postaci związanej z hemoglobiną /karbaminohemoglobiny/.
Krzepnięcie krwi jest procesem złożonym, w którym bierze udział szereg czynników zawartych w płytkach krwi, osoczu oraz ściankach naczyń krwionośnych. Istotą jest zatamowanie wypływu krwi z uszkodzonych naczyń krwionośnych. W procesie krzepnięcia uwolnione z uszkodzonych płytek, ścian naczyń krwionośnych i osocza czynniki kolejno się aktywują wywołując przekształcenie fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę, która wraz z komórkami krwi tworzy skrzep. Do prawidłowego przebiegu procesów tworzenia skrzepu niezbędny jest odpowiedni poziom jonów wapniowych w osoczu. Również brak witaminy K upośledza krzepnięcie krwi.