Narząd słuchu i równowagi, którym jest ucho, umożliwia odbiór fal akustycznych oraz określenie położenia ciała w przestrzeni.
Ucho składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.
– Ucho zewnętrzne tworzą małżowina uszna oraz przewód słuchowy zewnętrzny. Odbiera fale dźwiękowe, wzmacnia i kieruje na błonę bębenkową.
– Ucho środkowe obejmuje błonę bębenkową, jamę bębenkową oraz trąbkę słuchową. W jamie bębenkowej znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, połączone stawami i więzadłami. Trąbka słuchowa łączy jamę bębenkową z gardłem, zabezpieczając błonę bębenkową przed pęknięciem na skutek zwiększonego ciśnienia powietrza.
– Ucho wewnętrzne składa się z błędnika kostnego, wewnątrz którego znajduje się błędnik błoniasty. Przestrzeń między błędnikiem kostnym a błoniastym wypełnia ciecz zwana perilimfą, natomiast wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się ciecz zwana endolimfą. Błędnik kostny obejmuje przedsionek, ślimak i kanały półkoliste, natomiast błędnik błoniasty dzieli się na woreczek, łagiewkę i spiralnie skręcony przewód ślimakowy, biegnący wewnątrz ślimaka kostnego oraz umieszczone w kanałach półkolistych błoniaste przewody półkoliste.
Schemat budowy ucha
W przewodzie ślimakowym znajduje się właściwy narząd słuchu, czyli narząd spiralny (Cortiego), zawierający komórki zmysłowe (tzw. komórki rzęsate). Z kolei woreczek, łagiewka i rozszerzenia przewodów półkolistych (tzw. bańki) zawierają komórki zmysłowe stanowiące właściwe receptory zmysłu równowagi.
Od ucha wewnętrznego odchodzi nerw statyczno-słuchowy, który składa się z drogi słuchowej i czuciowej równowagi. Droga słuchowa prowadzi do kory słuchowej w płacie skroniowym mózgu, natomiast droga czuciowa równowagi odgałęzia się w rdzeniu przedłużonym, a jego zakończenia prowadzą do móżdżku, rdzenia kręgowego i kory mózgowej.
W przedsionku znajdują się struktury zwane woreczkiem i łagiewką. Wypełnione są płynem i zawierają tzw. statolity, którymi są kryształki węglanu i fosforanu wapnia. Opadające statolity naciskają skupienia komórek rzęskowych w różnych miejscach woreczka i łagiewki, zależnie od położenia ciała, co pozwala to położenie określić.
Trzy kanały półkoliste wypełnione są płynem i ustawione prostopadle do siebie w różnych płaszczyznach. Zmiana położenia ciała wywołana ruchem obrotowym powoduje przemieszczanie się w płynie galaretowatej substancji białkowej, zwanej osklepkiem, która naciska na rzęski komórek zmysłowych w kanałach, wywołując także depolaryzację błony komórkowej. Pobudzenie komórek zmysłowych czucia równowagi jest przekazywane do móżdżku, kory mózgowej i rdzenia kręgowego.
Fala dźwiękowa wywołuje drgania powietrza w przewodzie słuchowym, które następnie wprawiają w drgania błonę bębenkową. Są one przekazywane za pośrednictwem kosteczek słuchowych do śródchłonki (endolimfy), wypełniającej ślimaka. Następnie drgania płynu przenoszone są na błonę, w którą wrośnięte są komórki rzęsate. Drgania błony powodują zginanie się rzęsek, czego efektem jest depolaryzacja błony komórek zmysłowych. Ich pobudzenie jest przekazywane za pośrednictwem nerwu słuchowego do mózgu.
Natężenie dźwięku rozróżniane jest dzięki odczuciu różnic w sile drgań błony, w której umieszczone są komórki rzęsate. Natomiast wysokość dźwięku odbierana jest na skutek pobudzenia komórek zmysłowych w określonych rejonach błony
Zakres odbieranego przez człowieka natężenia dźwięku wynosi od 0 do 140 decybeli, a zakres częstotliwości odbieranych dźwięków od 16 do 20 kHz.