Anarchizm jako doktryna polityczna kształtował się od czasów starożytności,by ostateczny kształt przybrać w połowie XIX wieku. Wtedy doktrynę tę ostatecznie ukształtowali jej główni teoretycy: Pierre J. Proudhon, Michaił Bakunin, Piotr Kropotkin,William Godwin, Max Stirner.
Anarchizm nigdy nie był jednolitą doktryną, lecz wszystkie jego odmiany posiadają pewne wspólne cechy. Istotę doktryny anarchistycznej trafnie formułuje Kropotkin:
Anarchizm to nazwa praktyki i teorii życia, według której społeczeństwo nie posiada żadnego rządu. W takim społeczeństwie harmonia zagwarantowana jest nie przy pomocy prawa lub posłuszeństwa jakiemuś autorytetowi, lecz dzięki porozumieniu zawartemu na zasadzie wolności pomiędzy różnymi grupami terytorialnymi i zawodowymi utworzonymi w celu produkcji i konsumpcji, jak również dla zaspokojenia różnorodności potrzeb i aspiracji cywilizowanych istot. [Piotr Kropotkin, Pomoc wzajemna, 1919]
Podstawowymi zasadami anarchizmu są dobrowolność i poczucie nieograniczonej wolności jednostki ludzkiej. Miejscem jednostki jest określona przez nią grupa społeczna, właściwym miejscem grupy jest społeczeństwo bezpaństwowe.
Stworzenie takiego społeczeństwa powinno się dokonać na drodze rewolucji, w której ważną rolę odgrywać będą robotnicy jako ci, którzy są najbardziej ciemiężeni i najbardziej pragną wolności. W czasie rewolucji dopuszcza się możliwość stosowania przemocy i terroru.
Wszystkie nurty anarchizmu dążą do osiągnięcia własnego wzorca społeczeństwa, uznając zgodnie, że zniesienie władzy politycznej i państwowej jest czynnikiem niezbędnym. Państwo nie jest formą organizacji grup społecznych, lecz wynikiem przejęcia przez władcze jednostki władzy, a każda władza polityczna zmierza do absolutnego panowania. Dlatego też natychmiastowe zniesienie państwa jest możliwe i konieczne do przeprowadzenia, gdyż jego istnienie kłóci się z ideą wolności.
Uznając wolność za absolut, anarchiści budują wyidealizowaną strukturę ustroju społecznego, w której najważniejsze miejsce zajmuje jednostka. Wszystkie odmiany anarchizmu podkreślają, że jednostka powinna mieć własny styl bycia wynikający z jej upodobań i niepodlegający żadnym ograniczeniom. Człowiek w doktrynie anarchistów jawi się jako istota z natury dobra, zaś jego negatywne zachowania są wynikiem wpływu środowiska i uwarunkowań ekonomicznych. Dobrą stronę człowieka może wydobyć powrót do korzeni tkwiących we wspólnotach żyjących w zgodzie z prawem naturalnym.
Współcześni anarchiści są najbardziej widoczni w czasie rozruchów i demonstracji,których celem jest kwestionowanie (kontestacja) władzy. Demonstracje te często zwrócone są także przeciwko całej cywilizacji, w szczególności technokracji, rozwojowi wielkich koncernów, tworzeniu oligarchii. Szczególnie silne w ostatnich latach są wystąpienia antyglobalistów, których celem jest kontestacja światowego sytemu globalnej gospodarki utożsamianej najczęściej z międzynarodowymi korporacjami i polityką państw najbogatszych. Współczesny anarchista staje przed dylematem pogodzenia absolutnego poczucia wolności ze współczesnymi wymogami życia społecznego. Obecnie anarchizm kojarzony jest z ruchami antyglobalistycznymi. Antyglobalizm jest ruchem społecznym, który jest skierowany przeciwko nierówności ekonomicznej, jaka wstępuje we współczesnym świecie. Antyglobaliści protestują przeciwko wielkim ponadnarodowym korporacjom finansowym. Domagają się ze strony najbogatszych państw świata większego wsparcia w walce z biedą i chorobami w krajach najbiedniejszych. Ich wystąpienia mają bardzo gwałtowny charakter.
Michał Aleksandrowicz Bakunin (1814-1876) – rosyjski rewolucjonista, twórca i ideolog anarchizmu kolektywistycznego. Usunięty z międzynarodówki robotniczej po konflikcie personalnym z Karolem Marksem. W 1863 roku uczestniczył w wyprawie parowca angielskiego „Ward Jackson”, na którego pokładzie znajdowała się broń dla powstania styczniowego.Organizator Międzynarodówki Anarchistycznej. W swoich koncepcjach na pierwszym miejscu stawiał poczucie wolności absolutnej, która poprzez rewolucję może doprowadzić do stworzenia społeczeństwa bezpaństwowego. Odrzucał własność prywatną. Autor Rewolucyjnego katechizmu (1866),Boga i państwa (1871), Niemieckiego cesarstwa bata i rewolucji społecznej (1871), Państwa i anarchii (1873).
Pierre Joseph Proudhon (1809-1865) – socjalista francuski,dziennikarz, twórca anarchizmu indywidualistycznego.Krytykował ustrój kapitalistyczny, własność kapitalistyczną i pieniądz. Na drodze reform chciał powołać stowarzyszenia drobnych właścicieli, robotników i rękodzielników, wymieniających bezgotówkowo rezultaty swojej pracy. Występował przeciwko jakiejkolwiek zorganizowanej walce proletariatu o swoje prawa, był przeciwnikiem rewolucji. Negował istnienie państwa i prawa.