Zdrada ukochanego

W wielu utworach, zwłaszcza romantyków, mówi się o zdradzie ukochanego lub ukochanej, złamaniu wspólnoty dusz z kimś, kogo się kocha, komu się ślubowało (nie przy ołtarzu) miłość, lecz nie mogło się dotrzymać tej przysięgi. Romantykom taka zdrada osoby przeznaczonej, kochanej całym sercem, wydaje się zbrodnią. Opuszczenie takiej osoby w celu zawarcia małżeństwa z kimś innym, np. ze względów majątkowych, określane jest jako zdrada. Tak cierpi bohater IV części Dziadów opuszczony przez ukochaną, która wychodzi za bogatszego zapewne kandydata. Tak cierpi bohater liryczny wiersza Do M***. wspominający dawne młodzieńcze uczucie. Za zdradzoną uważa się Krysia z ballady Mickiewicza Rybka, uwiedziona przez pana i porzucona dla innej, zapewne bogatszej i lepiej urodzonej. Krysia popełni samobójstwo, pozostawiwszy dziecko pod opieką starego sługi. Przygarnięta przez świtezianki, stanie się przyczyną straszliwej kary wymierzonej młodym małżonkom: niewierny kochanek i jego żona zostaną zamienieni w przypominający dwoje ludzi głaz... Za duchową zdradę uważa też małżeństwo swej ukochanej Lotty Werter – samobójca, bohater Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego. Bohaterka powieści poetyckiej Giaur Gerge’a Byrona– Leila zdradza emira Hassana, do którego haremu należy, z ukochanym młodzieńcem, przybyszem z Wenecji. Za to ponosi straszliwą karę – zostaje utopiona. W przekonaniu jej ukochanego (zwanego Giaurem, co znaczy niewierny) to jednak emir zasłużył na karę, nie branka, która szła za głosem serca. Hassan, który przeszkodził wielkiemu uczuciu, co w hierarchii romantyków jest największą zbrodnią, zostaje zabity przez głównego bohatera, który po zbrodni osiada w klasztorze i dopiero przed śmiercią wyznaje swe winy.
Złamie słowo dane nieformalnie panu Michałowi Krzysia –bohaterka Pana Wołodyjowskiego, która pokocha Ketlinga.
Po chwilach gniewu i rozpaczy szlachetny Wołodyjowski zwolni pannę z danego słowa i wybaczy przyjacielowi. Zdradzi też narzeczoną, dla materialnych korzyści i chwilowych doznań, Karol Borowiecki – bohater Ziemi obiecanej Reymonta. Nawiąże znajomość z Madą Müller, by wyrobić sobie kontakty w kręgach bogatych fabrykantów,dla zaspokojenia namiętności będzie miał romans z Lucy Zuckerową, pociągającą żoną starego Żyda... W efekcie kochająca Anka zwolni go z danego słowa i Karol poślubi Madę, stając się potentatem finansowym i zyskując wymarzoną w Łodzi pozycję...