Jako najgorsi wrogowie ukazywani są jednak zdrajcy ojczyzny. W Panu Tadeuszu z wielką niechęcią, w odróżnieniu od Rosjanina Rykowa, został przedstawiony major Płut, zruszczony Polak, bardzo gorliwy w tępieniu wszelkich buntów, surowy łapownik, zepsuty cham... Zdrajca Kuklinowski, który przeszedł na stronę szwedzką (Potop Henryka Sienkiewicza), potraktowany zostaje z należną pogardą. Jest okrutnikiem: znęca się nad Kmicicem, przypieka go żywym ogniem. To mały człowiek, który dla własnej ambicji utopiłby drugiego Polaka w łyżce wody. Zdrajcami są też Radziwiłłowie: kosmopolita i bawidamek Bogusław, niehonorowy zarówno w sprawach prywatnych, jak i politycznych, oraz Janusz, podejrzewany o konszachty z diabłem. Zdrajcy wieszani są podczas insurekcji kościuszkowskiej, bywają niegodziwi zarówno wobec ojczyzny, jak i... rodziny (postać zdrajcy Kossakowskiego z Horsztyńskiego Juliusza Słowackiego). Straszliwie karze się za zdradę Polaków wysługujących się hitlerowcom w czasie II wojny światowej – wyroki podziemia wydawane na kolaborantów i często wykonywane pokazuje np. film Zakazane piosenki.
Materiał opracowany przez eksperta