Wulkan energii

Uosobieniem starej, ale pełnej energii, zaradnej kobiety jest bohaterka Chłopów Władysława Stanisława Reymonta, Dominikowa. To z inicjatywy matki jej piękna, młoda córka Jagna zostaje wydana za najbogatszego gospodarza we wsi, przywódcę gromady – Macieja. Ona też decyduje o przepisaniu najlepszego kawałka ziemi Jagnie. Po śmierci Boryny to ona skłania córkę do pilnowania swego majątku i nieustępowania w sporach z Borynami (które Jagusię zniechęcają i nużą– gdyby nie żelazna ręka matki, dziewczyna zapewne ustąpiłaby). W odróżnieniu od córki Dominikowa jest niebywale praktyczna, wyrachowana i wszystko przelicza na pieniądze. Być może to wdowieństwo i wyprowadzka syna do innej wsi sprzyjały jej zaradności życiowej i stawianiu na swoim, uczyniły ją stanowczą i samodzielną (musi przecież zadbać o swój byt). Wyrachowana matka ma na córkę ogromny wpływ, w swych kalkulacjach nie bierze jednak pod uwagę jednego – charakteru córki i siły hormonów. Kochliwa, urodziwa Jagusia przegrywa ze swymi namiętnościami, jej ciągłe romanse, odbierane przez wiejską gromadę jako grzech, wykluczają ją z grupy i w efekcie zostaje wygnana ze wsi (wywieziona na furze gnoju, zostaje obrzucona kamieniami).Obie, wraz z matką zamieszkają w innej wsi u brata Jagny.
Przykładem kobiety zaradnej jest też bohaterka Pana Wołodyjowskiego, siostra pana Michała, stolnikowa Makowiecka. Energiczna kobieta w średnim wieku jest pełna inicjatywy – jedzie pocieszyć brata po niepowodzeniach miłosnych, ma szukać kwatery dla męża w Warszawie, opiekuje się też dwiema sierotami Basią i Krzysią: zabiera je do Warszawy zapewne także z myślą o ewentualnych swatach. Ma rozliczne koligacje, o których sporo opowiada – nie sposób jej przerwać, ponieważ rozmowy o pokrewieństwie rodzinnym są jej pasją...
Wulkanem energii jest kniahini Kurcewiczowa – bohaterka Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza. Niczym generał dyryguje swymi posłusznymi synami i przybraną córką, sierotą Heleną, a nawet groźnym kandydatem do ręki Heleny Bohunem. Ginie podczas najazdu mściwego Kozaka.