Głowa

być oczkiem w głowie

korona komuś z głowy nie spadnie

krew uderza komuś do głowy

mieć dom na głowie

mieć/nosić głowę w chmurach

mieć więcej długów niż włosów na głowie

myśli komuś chodzą po głowie

włosy zjeżyły się/stanęły komuś na głowie

bić kogoś na głowę

‘być lepszym od innych, pokonać kogoś’; zwrot; Bije go na głowę minister finansów. – Radio Zet.

chodzić z podniesioną głową

‘być pewnym siebie, zarozumiałym; nie wstydzić się niczego, nie mieć nic do ukrycia’; zwrot związany z ludzkimi zachowaniami; Jeśli zbuduje lewicową koalicję i uzyska 50-60 mandatów, będzie mógł chodzić z podniesioną głową.

chować głowę w piasek

‘udawać, że problem nie istnieje, nie chcieć poznać prawdy’; zwrot; W tej sytuacji nie mogliśmy chować głowy w piasek, bo posądzono by nas o próbę tuszowania sprawy (…). – „Fakt”.

chwytać/łapać/trzymać się za głowę

‘być czymś zaskoczonym, zdziwionym, zbulwersowanym’; zwrot nawiązujący do wykonywanego gestu; Jeszcze nikt nikogo nie złapał za rękę, ale wszyscy chwytają się za głowę. – „Polityka”.

ciosać komuś kołki na głowie

‘uparcie nakłaniać kogoś do zrobienia czegoś, zadręczać kogoś żądaniami’; zwrot; kołek ‘pal, kół’; I wytrząsa się Krysia nad Leszkiem, kołki mu na głowie ciosa, nie myśl ty sobie, woła, że jakiegoś jeszcze bachora ja ci urodzę (…). – S. Bąba.

coś chodzi komuś po głowie

‘coś przychodzi komuś na myśl, zaprząta jego uwagę’; zwrot; Jak wiadomo, człowiekowi różne myśli chodzą po głowie, czasem genialne, a czasem zupełnie głupie. – E. Niziurski.

coś (nie) przychodzi komuś do głowy

‘komuś (nie) nasunął się jakiś pomysł, plan; ktoś (nie) pomyślał o czymś’; zwrot; Szczerze wątpię, by komukolwiek mogła przyjść do głowy taka myśl. – SE; Do głowy mi nie przyszło, żeby Leszka od tego odwodzić. – „Wprost”.

coś samo wchodzi komuś do głowy

‘ktoś się uczy bardzo szybko, bez wysiłku’; zwrot; Może to brzmi banalnie, ale słówka same wchodzą do głowy. – „Cogito”.

coś się nie mieści w głowie

‘w coś trudno uwierzyć, nie można tego sobie wyobrazić; trudno zrozumieć’; zwrot; Ale to, co spotykam dziś, po prostu nie mieści się w głowie. – „Ozon”; T o, co mnie po raz drugi spotkało, dzięki genialnej pracy ZUS ,w głowie się nie mieści! – „Angora”.

coś stoi na głowie

‘coś jest niewłaściwe, źle zorganizowane’; zwrot; W polskim futbolu wszystko stoi na głowie. – „Fakt”; Gospodarka PRL-u stała na głowie (…).– W. Łysiak.

coś strzeliło komuś do głowy

‘ktoś nagle wpadł na dziwny, szalony pomysł’; zwrot; Co ci strzeliło do głowy, dlaczego chciałeś grać lwa.

coś uderza do głowy

‘jakieś wydarzenie, przeżycie, jakiś obraz dotarł nagle do naszej świadomości’; zwrot; [miłość jak drzewo] Nagle mi szum zielony uderzył do głowy.

coś zwaliło się/spadło komuś na głowę

ktoś został nagle obarczony czymś trudnym, niebezpiecznym’; zwrot; Obraziliśmy Złe Mzimu i teraz tylko patrzeć, jak katastrofa zwali się nam na głowę.

dawać za coś/za kogoś głowę

‘być czegoś, kogoś bardzo pewnym, ręczyć za kogoś, za coś’; zwrot; Niech pan nie daje głowy za tak kiepski pomysł ministerstwa. – TVN.

drapać się po głowie

‘zastanawiać się, namyślać’; zwrot pochodzący z obserwacji ludzkich zachowań, gestów; Pewno każdy Polak drapie się po głowie i zastanawia, jak ustępujący prezydent ma świadczyć o świętości Jana Pawła II. – Radio Zet.

głowa domu

‘ktoś, kto zarządza domem, jest w nim najważniejszy, autorytet’; wyr.rzecz.; Kobiety chodziły teraz na palcach, z ukosa spoglądając na chmurne oblicze głowy domu. – S. Dygasiński.

głowa komuś ciąży

‘ktoś jest zmęczony, chce mu się spać’; zwrot; Oczy mi się kleją i głowa mi ciąży,/ Sen i śmierć się ścigają, które pierwsze zdąży. – J. Sztaudynger.

głowa kościoła

‘zwierzchnik Kościoła’; wyr. rzecz., bibl. (Ef 4, 15: „Natomiast żyjąc prawdziwie w miłości sprawmy, by wszystko rosło ku Temu, który jest Głową – ku Chrystusowi.”).

głowa państwa

‘prezydent państwa’; wyr. rzecz.; Polacy wybierają nie twarz, ale głowę państwa. – TVN.

iść/pójść po rozum do głowy

‘znaleźć jakieś rozwiązanie sytuacji, rozwiązać problem’; zwrot; Ale szybko poszedł po rozum do głowy i wycofał to oświadczenie. – SE; Front pójdzie więc po rozum do głowy i przejdzie przez góry. – TVN; wcale bym się nie zasmucił/Gdybyś poszedł po rozum do głowy i nie wrócił. – za J. Liberkiem.

kłaść (zdrową) głowę pod Ewangelię

‘niepotrzebnie narażać się na nieuniknione przykrości lub niebezpieczeństwa’; zwrot; medyc. W średniowieczu leczono migreny, kładąc na głowę Ewangelię.

łamać sobie głowę

‘intensywnie zastanawiać się, próbować rozwiązać problem, analizować coś’; zwrot; Staś tak przyzwyczaił się do myślenia w każdym położeniu o Nel, że (…) począł łamać sobie głowę, jakby zabezpieczyć ją od deszczu. – H. Sienkiewicz, Pust.

marzenie ściętej głowy

‘marzenie o czymś nierealnym, nieosiągalnym’; wyr. rzecz.; „Likwidacja niedostatku” (…) i „pełne zaspokojenie potrzeb” są (…) marzeniami ściętej głowy na dominującym obszarze ziemskiego padołu (…). – W. Łysiak.

mieć coś na głowie

‘być zaprzątniętym jakimiś sprawami, które wymagają decyzji, działań; mieć problemy, kłopoty’; zwrot; Pan marszałek ma zresztą na głowie inne sprawy. – „Angora”.

mieć coś w głowie

‘mieć coś do obmyślenia; mieć jakiś plan, zamysł; mieć wiedzę na jakiś temat’; zwrot; Bo nie liczy się fryzura, a to, co mamy w głowie. – „Cogito”; Politycy mają w głowie tylko stołki i kasę.

mieć coś z głowy

‘nie mieć już problemu, pozbyć się odpowiedzialności za coś’; zwrot; Powiedział dziennikarzom, że wreszcie ma to z głowy. – „Fakt”.

mieć głowę/łeb na karku

‘być zaradnym, przedsiębiorczym, sprytnym’; zwrot; To prawda, że ma głowę na karku i olej w głowie. – AG1; Sęk w tym, że by robić dobry tabloid (…) trzeba mieć naprawdę łeb na karku i przede wszystkim więcej jaj niż bezpłciowa załoga „Nowego Dnia”. – Internet.

mieć olej w głowie

‘być mądrym, roztropnym’; zwrot, bibl. (Niektóre opracowania wiążą ten zwrot z fragmentem Pisma Św. Prz 21, 20: „Cenny skarb i oliwa w domu mądrego, a głupiec je marnotrawi”.); To prawda, że ma głowę na karku i olej w głowie. – AG1; Jeśli Jacek ma trochę oleju w głowie, będzie umiał przyznać się, że zawalił sprawę. – „Victor G”.

mieć zielono w głowie

‘być nieodpowiedzialnym, szalonym, ale też radosnym, wesołym’; zwrot; liter.; Zielono mam w głowie i fiołki w niej kwitną. – K. Wierzyński, „Zielono mam w głowie”.

mieć źle w głowie

‘mieć dziwne pomysły, być nieodpowiedzialnym, być nierozgarniętym’; zwrot; J. Liberek.

mieszać w głowach

‘w czyjeś myślenie, sądy, przekonania wprowadzać zamieszanie, chaos’; zwrot; Nikt dawniej nie próbował mieszać powszechnie w głowach ludzi (…). – W. Łysiak.

niech cię głowa o to nie boli

‘nie zajmuj się tym, to nie jest twoja sprawa, nie zastanawiaj się nad tym, daj sobie spokój’; fraza; Ja wiem, że to są trudne i bolesne problemy, ale niech cię już głowa o to nie boli, zajęła się tą sprawą pedagog. Daj se na luz. – Internet.

nie mieć gdzie głowy skłonić/przytulić

‘nie mieć domu, nie mieć, gdzie się schronić, być w wielkiej biedzie’; zwrot; bibl. (W przekł. J. Wujka Mt 8, 20: „Liszki mają jamy i ptacy niebiescy gniazda, a syn człowieczy nie ma, gdzie by głowę skłonił.”)

od stóp do głów

‘o człowieku: cały, cała postać, od góry do dołu’; wyr. określ., bibl. (Hi 2, 7: „Odszedł szatan sprzed oblicza Pańskiego i obsypał Hioba trądem złośliwym, od palca stopy aż do wierzchu głowy.”); Przechodząc obok, zmierzył ją wzrokiem od stóp do głów. – GP; Zobaczyłem ją wtedy po raz pierwszy jak ją Pan Bóg stworzył od stóp do głów. – Internet.

poprzewracało się komuś w głowie

‘ktoś stał się zarozumiały, nabrał wysokiego mniemania o sobie’; zwrot; Prawda jest taka, że poprzewracało się wam w głowach. – „Fakt”; Tylko nam się w głowie poprzewracało/i chcemy wymyślać dzisiaj bez wczoraj/nowe bez starego – J. Twardowski.

posypać głowę popiołem

‘ukorzyć się; okazać skruchę, umartwiać się, pokutować; żałować, uznawać swoje błędy, przyznać się do winy’; zwrot, bibl. (W przekł. J. Wujka Est 4, 1: „Co gdy usłyszał Mardocheusz, rozdarł szaty swe i oblókł się w wór, posypawszy głowę popiołem, i na ulicy pośród miasta krzyczał wielkim głosem, okazując gorzkość swego serca.”); Posypałbym głowę popiołem i powiedziałbym: – Tak. Jestem idiotą.

przyprawić/przyprawiać o zawrót głowy

‘odczuwać euforię, oszołomienie’; zwrot; Językowy zawrót głowy (tyt.) – „Cogito”; Tak więc, choć niektóre nazwiska przyprawiają o zawrót głowy, do artystycznego eldorado jeszcze nam daleko .– „Ozon”.

ruszyć głową

‘wymyślić coś, wpaść na pomysł’; zwrot; Zaraz widać, że wreszcie rząd ruszył głową i pomyślał o samotnych matkach. – „Ozon”.

ryba psuje się od głowy

‘demoralizacja, rozkład w państwie, jakiejś instytucji, organizacji rozpoczyna się od władzy’; przysł. wplecione w wypowiedzenie; przyr.; Ujawnione afery pokazują, że ryba psuje się od głowy – Radio Zet; Ryby psuły się, rzecz prosta, od głów (…). – W. Łysiak.

spokojna głowa

nie ma się czym martwić, przejmować, będzie dobrze’; fraza; Spokojna głowa, nic mi się nie stanie. – TVP 2.

stawać na głowie

‘wszelkimi sposobami starać się, aby osiągnąć zamierzony cel; rozrabiać, szaleć’; zwrot; stajemy na głowach/chodzimy na rękach/kobieta ze złotym sercem/mężczyzna z oczami dziecka. – T. Różewicz.

stawiać coś na głowie

‘postępować niewłaściwie, robić coś nie tak, jak być powinno; zwrot, zapoż. z niem.; Pomijając arogancję i swoisty szantaż zawarty w tej zasadzie, stawia ona sprawę na głowie. – „Wprost”.

stracić dla kogoś głowę

‘zakochać się, być kimś zafascynowanym, być pod czyimś urokiem’; zwrot; Zanim całkiem stracisz dla niego głowę, lepiej sprawdź, czy to twój przyjaciel, czy wróg.

stracić głowę

nie wiedzieć, jak się zachować w jakiejś sytuacji, stracić orientację’; zwrot; Nikodem źle wyglądał ochrypł od wyjaśnień/wielu głowę straciło tylko śmierć zaradna. – J. Twardowski.

strzec/pilnować kogoś jak oka w głowie

‘bardzo troskliwie pilnować kogoś, opiekować się kimś’; zwrot, bibl. (np. Ps 17, 8: „Strzeż mnie jak źrenicy oka; w cieniu Twych skrzydeł mnie ukryj.”)

suszyć komuś głowę

‘uporczywie, natrętnie domagać się czegoś, upominać się o coś’; zwrot; Przestań mi suszyć głowę, przecież wyraźnie powiedziałam, że nie pozwolę ci pójść na tę dyskotekę.

upaść na głowę

‘zachowywać się nieracjonalnie, postąpić głupio, niemądrze’; zwrot; Co ty wygadujesz, chyba upadłeś na głowę. – Internet.

urwanie głowy

‘natłok obowiązków, zajęć, zamieszanie’; wyr. rzecz.; Już niedługo tradycyjne polskie urwanie głowy, potocznie zwane świętami. – Internet.

walić głową w mur

‘bezskutecznie, choć z uporem próbować załatwić jakąś trudną sprawę’; zwrot; Waliliśmy głową w mur Amiki, więc nie mogliśmy się przebić. – „Fakt”; przestałem się rozpędzać/i walić głową w mur. – J. Baran.

wbić sobie coś do głowy

‘upierać się przy czymś, nie dać się przekonać, że coś jest inaczej’; zwrot; Tak sobie wbił do głowy, że cała ta wyczytana machina onych sennych majaczeń jest prawdą. – M. Cervantes.

włos komuś z głowy nie spadnie

‘ktoś jest całkowicie bezpieczny, nic mu się niestanie’; zwrot, bibl. (W przekł. J. Wujka Mt 10, 30: „Boć żadnemu z was włos z głowy nie spadnie.”); Nie bój się, włos ci z głowy nie spadnie. – EP; NIK kontroluje, prasa ujawnia afery, nadużycia, skandale i nikomu włos z głowy nie spada. – „Angora”.

woda sodowa uderzyła komuś do głowy

‘ktoś staje się zarozumiały, nieprzystępny z powodu osiągniętych sukcesów, często też z błahych powodów’; zwrot; (…) to bezczelność samego laureata owych splendorów, któremu tak uderzyła woda sodowa do głowy, iż publicznie równał się z Witkacym, Gombrowiczem i Mrożkiem. – W. Łysiak

wybić komuś coś z głowy

‘skłonić kogoś do zaniechania pomysłu, działań itp., zniechęcić do czegoś’; zwrot; Jak nastolatkom wybić z głowy tę śmiertelną „zabawę”. – „Angora”.

wylać komuś wiadro/kubeł zimnej wody na głowę

‘nagle pozbawić kogoś złudzeń, przywołać do porządku’; zwrot; Putin kolejny raz wylał kubeł zimnej wody na głowy Polaków.

wyrywać/rwać/drzeć włosy z głowy

rozpaczać, lamentować’; zwrot, bibl.(W przekł. J. Wujka Ezd 9, 3: „A gdym usłyszał tę rzecz, rozdarłem płaszcz mój i suknię i rwałem włosy na głowie mojej i brodzie i siedziałem smutny.”); Koneserzy urody najsłynniejszej brazylijskiej modelki Gisele Bundchen nie muszą sobie wyrywać włosów z głowy i kląć siarczyście. – SE; Mówił nam, żebyśmy nie rwali sobie włosów z głowy w obawie o finanse państwa (…). – „Nowy Dzień”; A wtedy szukaj wiatru w polu i nawet najbliżsi współpracownicy...

wziąć coś na swoją głowę

‘podjąć się czegoś, wziąć na siebie obowiązki, odpowiedzialność’; zwrot; Przyjaciele widzieli, że wzięła na swoją głowę zbyt wiele obowiązków, ale nie wiedzieli, jak jej pomóc.

zachodzić w głowę

‘zastanawiać się głęboko nad czymś, starać się coś zrozumieć, głowić się’; zwrot; Gościa nie było. W głowę zachodzę. Wypadł po drodze? – L. Staff.

zakręciło się komuś w głowie

medyc. ‘z powodu choroby ktoś ma zawroty głowy, czyli uczucie wirowania otoczenia’; ‘ktoś jest oszołomiony nadmiarem wrażeń, doznań’; zwrot; Skołowanym wyborcom od tych wszystkich paradoksów może zakręcić się w głowie. – Internet.

zawracać komuś głowę

‘przeszkadzać komuś w sposób natrętny, nachalnie domagać się czegoś’; zwrot; (…) jeśli nic ich z Trójmiastem nie łączy, nie powinni zawracać sobie głowy marzeniami o prezydenturze. – „Wprost”; Boże spraw żeby mnie zasłaniał sobą Ciebie/nie zawracał Ci głowy kiedy ustawiasz pasjanse gwiazd. – J. Twardowski.

zawrócić komuś w głowie

‘rozkochać, oczarować kogoś’; zwrot; Była taka niepozorna, a zawróciła w głowie najprzystojniejszemu chłopakowi w klasie. Co on w niej zobaczył? – Internet; Tam słowa już nic nie znaczą/nie zawracają ludziom głowy – J. Twardowski.

z głową

‘rozsądnie, racjonalnie, mądrze’ (zwykle w połączeniu z czas.: robić coś, postępować, działać itp.); wyr. określ.; Mam bardzo dobrego syna, wszystko robi z głową, jest człowiekiem uporządkowanym i bardzo aktywnym. – TVN.