Rewolucje groteskowe w "Szewcach" i "Operetce"

Katastroficzne przeczucie rewolucji odnajdujemy w utworach Stanisława Ignacego Witkiewicza. W dramacie Szewcy dał on obraz groteskowej rewolucji, która składa się z kilku etapów i kończy przewrotem dokonanym przez szewców, ukaranych przymusową bezczynnością. Ich przywódcą jest Sajetan Tempe, około sześćdziesięcioletni blondyn wygłaszający bełkotliwe monologi wyrażające niepokój istnienia (język groteski). Tragikomiczny język szewców odczuwających egzystencjalne dylematy, ale nieumiejących ich wypowiadać, śmieszy i przeraża.W końcowej części sztuki Sajetan zostaje zamordowany siekierą przez swych współtowarzyszy (znowu rewolucja pożera własne dzieci), okazuje się jednak nieśmiertelny, tylko coraz bardziej pogrąża się w bełkotliwym szaleństwie (przemówienia, monologi).
W utworach Witolda Gombrowicza, podobnie jak u Witkacego,rewolucja jest dziejową koniecznością, która spowoduje rozpad starych, głównie szlacheckich form. W Pornografii, Ferdydurke, Operetce te formy, choć puste, dobrze się mają. Ziemianie, arystokracja i mieszczanie trzymają się ich uporczywie, bo tylko one odgradzają ich jak swoista barykada od wulgarnego, dosłownego i zdolnego do wszystkiego motłochu. W Operetce w końcu dokonuje się przewrót – krwawy, okrutny i groteskowy. Dochodzi do niego w czasie balu, gdy schowani w workach rewolucjoniści uwalniają się z nich i atakują. Przewrót przygotowany jest przez Hufnagla, przebranego za hrabiego dawnego niepokornego kamerdynera Józka, i tchórzliwego profesora– w obliczu form starego świata. Profesor ciągle przeżywa egzystencjalne dylematy, które Hufnagiel kwituje jednym prostym zdaniem: „Robaku, pociesz się, my cię zadepczemy./Rewolucja cię zlikwiduje.” Po przewrocie następuje czas okrutnego terroru. Ksiądz i arystokraci ukrywają się pod postaciami lampy czy stołu, nie chcąc być zdemaskowani i aresztowani, reszta jest bezwzględnie zabijana. Ostatecznie pogrzebane zostają wszelkie wartości – ksiądz symbolicznie składa do trumny Boga, szlachta stary świat, wygrywa jedynie młodość...