Pustelnik (Gustaw)

Pustelnikiem nazwany zostaje również bohater IV części Dziadów Adama Mickiewicza, nieszczęśliwy, porzucony kochanek, „umarły dla świata”. Jego status jest dla literaturoznawców niejasny (jest upiorem czy żywym człowiekiem? – trudno to jednoznacznie orzec, ale wiele wskazuje na to, że upiorem). Pewne jest jedno: został skrzywdzony w miłości, nie widzi już przyszłości dla siebie na świecie. Opowiada swą dramatyczną historię księdzu, gospodarzowi ubogiej chatki, swemu byłemu nauczycielowi. Przy tym przebija się sztyletem, mimo to nadal mówi (to przemawiałoby za tym, iż jest upiorem, który nie może umrzeć drugi raz, powtarza jednak swą grzeszną czynność – samobójstwo, by w ten sposób pokutować za swą winę). Gustaw-Pustelnik opowiada o byłej kochance, która została żoną innego i przez którą został unieszczęśliwiony. Pustelnik przeklina książki, które ukształtowały jego hierarchię wartości – na jej szczycie znalazła się romantyczna miłość. Uczucie, wspólnota dusz są dla Gustawa ważniejsze od wszystkiego: rozsądku, moralności, małżeńskich więzów. Pokutuje i wypowiada swe poglądy na temat świata i miłości – księdzu, pobożnemu racjonaliście nie jest dane zrozumieć kochanka Maryli ani mu pomóc... Według niektórych interpretacji Gustaw jest tą samą postacią co Konrad z III części Dziadów, kolejne części dramatu odtwarzają jego duchową, mroczną i pełną zagadek, biografię: buntownik z kochanka Maryli, pustelnika, przeistacza się w kochanka ojczyzny (nieugiętego bojownika o jej wolność). Być może jednak każda z tych postaci jest odrębna, łączą je jedynie wspólne cechy zagmatwanej biografii bohatera romantycznego, naznaczonej jedynym, niepowtarzalnym, niespełnionym uczuciem.